Müasir dövrümüzdə-qloballaşan dünyada elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri durmadan biri-birini əvəz edir. Biz də bu gün dünya ilə ayaqlaşmalı, informasiya kommunikasiya texnologiyalarına yiyələnməklə inkişafı şərtləndirən trendlərdən geri qalmamalıyıq. Əldə edilən bütün nailiyyətlər isə sonuc etibarı ilə vətəndaş məmnunluğuna xidmət etməli və əlçatanlıq təmin edilməldir. Azərbaycanda da dövlət strukturlarında və dövlət xidmətlərinin həyata keçirilməsində informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə olunması, innovativ həllərin tətbiqi dövlət siyasətinin prioritetlərindən biridir. Bu sahədki davamlı inkişaf təmin etmək üçün mühüm tədbirlər həyata keçirilmişdir və proses davam edir. Ölkə üzrə sürətli internet şəbəkəsinin qurulması, açıq hökumətin təşviqi internet istifadəçisi sayının artmasına səbəb olmuşdur. Bu da öz növbəsində ictimai əhəmiyyət daşıyan informasiyanın açıqlığını və qanunla qadağan olunmayan informasiya əldə etmə azadlığını təmin etmişdir.
Bütün bunlarla yanaşı, vətəndaşlara şəffaf, operativ və resurslara qənaət etməklə xidmət göstərilməsi dövrün əsas tələblərindən biri kimi ön plana çıxdı. Nəticədə dövlət xidmətlərini tam elektronlaşdırmaq, dövlət informasiya ehtiyatlarının analitik təhlilini aparmaq və nəticələrindən dövlət və özəl sektorun istifadəsi imkanlarını yaratmaq zərurəti qaçılmaz oldu. Əsas məqsəd isə dövlət informasiya ehtiyatlarının və sistemlərinin formalaşdırılması, idarə olunması və qarşılıqlı inteqrasiyasının təmin edilməsi sahəsində vahid yanaşmanın və standartların tətbiqi və rəqəmsal hökumətə keçid prosesinin sürətləndirmək idi.
“Elektron hökumətin inkişafı və rəqəmsal hökumətə keçid ilə bağlı tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 14 mart 2018-ci il tarixli №1885 nömrəli fərmanı sözgedən sahədə əsaslı dönüş üçün mühüm hüquqi baza oldu. Fərmandan irəli gələrək bu sahədə idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi və görülən işlərin səmərəliliyi artırıldı. Eyni zamanda digər müvafiq qurumlarla yanaşı Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Fərmana uyğunlaşdırılmasını təmin etdi.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 23 sentyabr 2020-ci il tarixdə imzaladığı “Vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı sahəsində elektron xidmətlərin tətbiqinin genişləndirilməsi haqqında” № 1160 nömrəli fərmanı isə vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı sahəsində müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadənin genişləndiridi. Həmçinin, doğumun və ölümün qeydə alınması sahəsində fəaliyyəti təkmilləşdirdi, operativliyi və əlçatanlığı təmin etdi.
Fərmanının icrasının təmin edilməsi barədə isə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri Əli Əsədov 8 oktyabr 2020-ci il tarixdə müvafiq qərar qəbul etdi. Ötən dövr ərzində Prezident fərmanından irəli gələn tələblər yerinə yetirildi. Doğumun və ölümün dövlət qeydiyyatı aşağıdakılar təmin edilməklə elektron qaydada həyata keçirilir:
- Doğumun və ölümün qeydə alınması üçün yalnız elektron qaydada müraciət edilir;
- Doğum və ölüm faktını təsdiq edən sənədlərin elektron sənəd formasında tərtib edilməsi, doğumun və ölümün qeydə alınması ilə bağlı şəhadətnamələrin və arayışların elektron qaydada verilir;
- Doğumun və ölümün qeydə alınması ilə bağlı sənədlər üzrə məlumatların, habelə vətəndaşların dəfni ilə bağlı məlumatların Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestri İnformasiya Sisteminə və Dəfnlərin vahid dövlət reyestrinə daxil edilməsi (ötürülməsi), eləcə də Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi (EHİS) vasitəsilə digər aidiyyəti dövlət informasiya ehtiyatlarına və sistemlərinə ötürülür;
- Doğumun və ölümün qeydə alınması sahəsində təhlillər aparılması, habelə məlumatların avtomatik ümumiləşdirilməsi və statistik hesabatların hazırlanır;
- Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi doğumun və ölümün dövlət qeydiyyatının, bununla əlaqədar müvafiq şəhadətnamə və arayışların verilməsi ilə bağlı elektron xidmətlərin EHİS vasitəsilə göstərilməsini təmin edir;
Eyni zamanda cənab İlham Əliyevin 23 sentyabr 2020-ci il tarixli fərmanının tələblərindən irəli gələrək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyi(ASAN xidmət) tərəfindən önəmli addımlar atılıb. Belə ki, doğumun və ölümün elektron qaydada qeydə alınması üçün “Dövlət informasiya ehtiyatları və sistemlərinin formalaşdırılması, aparılması, inteqrasiyası və arxivləşdirilməsi Qaydaları”nın təsdiq edilməsi və elektron hökumətlə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 12 sentyabr tarixli 263 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq, aidiyyəti dövlət informasiya ehtiyatlarının və sistemlərinin EHİS vasitəsilə əlaqələndirilməsi, o cümlədən məlumatların real vaxt rejimində EHİS vasitəsilə ötürülməsini təmin edilib. Həmçinin, aidiyyəti dövlət informasiya ehtiyatlarının və sistemlərinin mütəmadi qiymətləndirilməsi həyata keçirilir. Doğumun və ölümün qeydə alınması ilə bağlı məlumatlar avtomatik ümumiləşdirilir, habelə təhlillərin aparılması və statistik hesabatların hazırlanması təmin edilir.
Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi də sözügedən prosesdə bilavasitə iştirak edir. Belə ki, nazirlik xaricdəki konsulluq idarələri tərəfindən doğumun və ölümün dövlət qeydiyyatı ilə bağlı sənədlərin elektron sənəd formasında tərtib edilməsini və həmin sənədlər üzrə məlumatların həmin gün Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestri İnformasiya Sisteminə daxil olunmasını həyata keçirir. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi və Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyi də tibb müəssisələri tərəfindən doğum və ölüm faktını təsdiq edən sənədlərin elektron sənəd formasında tərtib edilməsini təmin edir. O cümlədən, yerli icra hakimiyyəti orqanları-yerli icra hakimiyyəti başçılarının inzibati ərazi dairələri və sahə inzibati ərazi dairələri üzrə nümayəndəlikləri tərəfindən doğumun və ölümün dövlət qeydiyyatı aparılır. Qeydiyyatla bağlı sənədlərin elektron sənəd formasında tərtib edilməklə, həmin sənədlər üzrə məlumatların, eləcə də bələdiyyələrlə birlikdə vətəndaşların dəfni barədə məlumatlar həmin gün Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestri İnformasiya Sisteminə və Dəfnlərin vahid dövlət reyestrinə daxil edilir.
Hazırda Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi doğumun və ölümün dövlət qeydiyyatını operativ şəkildə aparmaqla yanaşı, “Doğum haqqında elektron şəhadətnamə”nin, “Ölüm haqqında elektron şəhadətnamə”nin və arayışların verilməsini həyata keçirir, elektron xidmətlərin EHİS vasitəsilə göstərilməsini təmin edir.
Ədliyyə Nazirliyi vətəndaşların ədliyyə xidmətlərinə əlçatanlığını təmin etmək məqsədi ilə nazirliyinin rəsmi saytında elektron qaydada müraciət imkanı yaratmışdır. Həm doğumun, həm də ölümün elektron formada qeydə alınması Ədliyyə nazirliyinin rəsmi saytındakı elektorn xidmətlər səhifəsinə daxil olmaqla aparılır. Bununla da vətəndaşlarımız Qeydiyyat şöbələrinə birbaşa müraciət etmək imkanları olmadığı halda belə, özləri hər iki istiqamət üzrə elektron qeydiyyat imkanlarından istifadə edə bilərlər(https://exidmet.justice.gov.az/). Birinci növbədə doğumun elektron formada qeydə alınması üçün zəruri olan sənədlər haqqında vətəndaşlarımız məlumatlı olmalıdır.
- Valideynlərin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər;
- Valideynlərin nikah haqqında şəhadətnaməsi;
- Valideynlərin doğum haqqında şəhadətnaməsi;
- Doğum faktını, vaxtını və yerini təsdiq edən tibb müəssisəsindən sənəd(Forma103);
- Uşaq tibb müəssisəsindən kənarda doğulduqda, dpğuma kömək göstərmiş və ya doğuşdan sonra valideynlərin müraciət etdiyi həkimin verdiyi sənəd;
- Uşaq ölü doğulubsa, onun ölü doğulması barədə həkimin verdiyi sənəd;
- Uşaq, ana tibb müəssisəsindən çıxmamışdan əvvəl ölübsə, doğum və ölüm barədə həkimin verdiyi sənəd;
- Tapılmış uşaqlar haqqında onların tapılması vaxtını, yerini və şəraitini göstərən sənəd(akt, protokol, arayış və uşağın yaşı haqqında tibb müəssisəsindən sənəd);
- Doğum faktının müəyyən olunması haqqında qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qətnaməsi;
- Doğumun qeydə alınması üçün müəyyən olunmuş 1 aylıq müddət keçdikdə uşağın sağlamlığı barədə həkim arayışı;
Doğumun elektron formada qeydə alınması Ədliyyə nazirliyinin rəsmi saytının elektron xidmətlər səhifəsindəki 6-cı sırada yer alan “Doğumun qeydə alınması” bölməsində aparılır(https://exidmet.justice.gov.az:8284/VVA/BirthRegister).Bölmədə qeydiyyatı aparan orqanın adı seçilir, ana haqqında məlumat, ata haqqında qeydin əsası, ata haqqında məlumatlar, uşaq haqqında məlumatlar, eyni zamanda əlaqə vasitələri-telefon nömrələri və elektron poçt(email) sistemə daxil edilir.
Ölümün elektron formada qeydə alınması üçün isə saytın elektron xidmətlər səhifəsindəki 9-cü sırada yer alan “Ölümün qeydə alınması” bölməsinə daxil olmaq lazımdır (https://exidmet.justice.gov.az:8284/VVA/DeathRegister).Prosesin ardıcıllığı belədir:
Öncə qeydiyyatı aparan orqanın adı seçilir, sonra ölən şəxs haqqındakı məlumatlar daxil edilir, ölümün səbəbləri göstərilir, ölüm faktını təsdiq edən sənədlər, eyni zamanda sənədi verən orqanın adı, sənədin nömrəsi və verilmə tarixi əlavə olunur. Son mərhələdə isə əlaqə vasitələri-telefon nömrələri və elektron poçt(email) sistemə daxil edilir. Ardınca göndər düyməsini basmaqla proses başa çatdırılır.
Hər iki proses-doğumun və ölümün elektron qeydiyyatı Ədliyyə Nazirliyinin elektorn xidmətlər sistemində yer almaqla bərabər, nazirlik tərəfindən https://my.gov.az/ saytının müvafiq bölmələrinə də inteqrasiya olunur.
Onu da qeyd edək ki, son illər ölkədə baş vermiş mütərəqqi sosial-iqtisadi dəyişikliklər demoqrafik inkişafa ciddi təsir göstərmişdir.Demoqrafiya siyasəti nəsillərin normal təkrar istehsalının ardıcıl surətdə həyata keçirilməsinin təmin edilməsinə yönəlmiş iqtisadi, sosial və hüquqi tədbirlər sistemindən ibarətdir. “Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktları” Avtomatlaşdırılmış Qeydiyyat İnformasiya Sisteminin formalaşdırılması da bu qəbildən olan addımlardandır.Qabaqcıl mütəxəssislərin dəstəyi ilə hüquq və informasiya sahələrində daxili və beynəlxalq təcrübəni nəzərə alınmaqla müasir proqramlaşdırma mühiti və yeni informasiya mühafizəsi metodları əsasında sistemin fəaliyyətini təmin edən tətbiqi proqram təminatının layihəsi hazırlanmış, müvəffəqiyyətlə sınaqdan keçirildikdən sonra 2008-ci ilin iyul ayının 1-dən etibarən tam gücü ilə istifadəyə verilmişdir.
Bir sözlə, mövcud innovativ İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları vasitəsilə dövlət qurumları tərəfindən vətəndaşlara göstərilən mövcud xidmətlərin təkmilləşmiş elektron forması insanlarımız üçün şəffaflığı,səmərəliliyi, vaxta qənaəti, operativliyi, dəqiqliyi və əlçatanlığı təmin edir. Ədliyyə nazirliyi və nazirliyin tabeliyində olan müvafiq idarələr də dövlət və cəmiyyət arasında qarşılıqlı əlaqələrin qurulmasına öz töfhəsini verməkdədir.
Sevinc Hüseynova,
Mingəçevir Şəhər Qeydiyyat Şöbəsinin rəisi
