1991-ci il…Payızın susqun çağları…
Bakının payızına qəribə bir səssizlik çökmüşdü. Ağaclar saralır, göylər qürubun qızartısında ləngər vururdu. Küçələrdə sovet pulları hələ işləyirdi, amma ümidlər artıq pas tutmuş sancaqlar kimi sinələrdən düşmüşdü. Xalq sabaha deyil, bir tikə çörəyə inanırdı.
Məryəm – 33 yaşlı, baxışlarında inad, addımlarında təkəbbür daşıyan qadın – bu şəhərin kimsəsiz sükutunda oğlunu, balaca Emil-i təkbaşına böyüdürdü. Əri Əli beş il əvvəl “pul gətirəcəm”, deyib Rusiyaya uçmuş, bir daha geri dönməmişdi. Nə bir xəbər, nə də bir iz. Tək buraxılmışdı – səbəbsiz, cavabsız, unudulmuş.
Gecələr güzgünün qarşısında dayanıb özünə deyirdi:
– Məni saymadılar. Amma bu şəhər bir gün adımı dilinə alacaq. Nifrətlə də olsa, xatırlayacaq.
Onda hələ içində təmiz bir yer qalırdı – azadlıqla qarışıq bir arzunun qırıntısı.
Bir axşam – səssiz və ayazlı bir payız günü – kəndə, anası Zümrüdün yanına yollandı. Otaqda çayın qoxusu, köhnə paltarların havası, və bir qadının sükutla gizlətdiyi illərin yükü vardı.
Zümrüd süfrəyə baxmadan dedi:
– Sən hələ də arzuladığın o qapının arxasındasan, hə?
Məryəm başını endirdi.
– Ana… bircə fürsət. Sadəcə bircə dəfə yuxarı çıxım, düşmərəm, and içirəm.
Zümrüd susdu. Sonra baxışları ilə qızının içini yoxladı. Yavaşca dedi:
– Atan… sən bildiyin kişi deyil. Mən gənc olanda birinə vurulmuşdum. Onun adı Mirzə idi. O zamanlar da yüksəkdəydi, indi də elə. Onun bir oğlu var – Qüdrət. O, sənin qanındandı. Amma sənədlərdə yox. İstifadə et. Sənə bu dünyanın borcu var.
Məryəm o an başa düşdü: bu bir oyun idi – mənəviyyatın, qanunların, qadınlığın, ana olmağın iç-içə keçdiyi bir oyun. Və o, qalib olmaq istəyirdi. Hər nəyin bahasına olursa-olsun.
Qüdrət ilə 1992-də tanış oldu. Hündürboy, sakit, həssas gözlü bir gənc idi. Valideynlərinin kölgəsində sıxılan, öz adını yaratmaq istəyən biri. Məryəm ona yaxınlaşdı – sözləriylə, gülümsəməsi ilə, sirrini gizlədərək.
Qüdrətin güvənini qazandı. Onu tanıyanlara tanıtdı. Şam işığında çəkilmiş fotolar, bahalı restoranlarda edilən söhbətlər, arxa planda böyüyən bir intriqa…
Bir neçə ilə Məryəm vəzifə pillələrində sürətlə qalxdı. Şöbə müdiri oldu, sonra idarə rəisi. Artıq onun adı toplantılarda hörmətlə çəkilir, səsləndiyi an otaq susurdu.
O isə içindəki səsi boğurdu: “Bu yalnız başlanğıcdır.”
1996-cı il. Qurumda bir gənc vardı – Orxan. Dürüst idi, çox dürüst. Baxışları insanın içini oxuyurmuş kimi iti. Layihələr gətirir, ideyalar danışır, amma… yaltaqlanmırdı.
Bir gün iclasda demişdi:
– Rəhbər olmaq hələ insan olmaq deyil, Məryəm xanım.
Məryəm o an hiss etdi ki, bu səs gələcəkdə onun səssizliyini sındıra bilər. Onun yüksəlişinə kölgə sala bilər. Orxanı sistemdən kənarlaşdırdı – başqa idarəyə, kənara. Səsi susdu, özü yox.
1999-cu ilin sonlarında televizorda xəbərlər başladı:
– “Tender saxtakarlığı ilə bağlı aparılan istintaqda bu adlar qeyd olunur…”
Məryəmin adı siyahının başında idi.
İllərlə tikdiyi qala bir anda dağılmağa başladı. Qüdrət artıq başqa biri ilə nişanlanmış, ondan uzaq durmuşdu. Katibə gəldi, sənədləri yığdı və getdi. Sürücü bir daha görünmədi. Bank hesabları donduruldu, mənzil girova getdi. Emil təhsilini yarımçıq qoydu, çünki artıq gündə bir dəfə isti yemək tapmaq belə çətin idi.
Bir axşam mətbəxdə oturub çay dəmləyirdi. Pəncərədən çöldə oynayan uşağa baxırdı. Hava soyuq idi. Onun içi isə daha da soyuq.
2000-ci ilin yanvarında qapı döyüldü.
Qarşısında Orxan dayandı. Artıq böyümüşdü. Baxışlarında mehribanlıq yox idi – ancaq anlayış vardı. Əlində bir qutu ərzaq və bir zərf.
– Mənə o zaman mane oldunuz. Amma mən sizə bənzəmədim. Güc verildiyi zaman bağışlamadım – sadəcə unutmadım.
Məryəm çaşqınlıqla baxdı:
– Niyə kömək edirsən?
Orxan bir addım geri çəkildi, başını endirdi:
– Çünki insanlıq heç vaxt vəzifədən aşağıda durmamalıdır. Bunu sizdən öyrəndim… amma sizin yaşamadığınız şəkildə.
Çıxıb getdi. Qapı arxasından örtüldü.
O gecə Məryəm ilk dəfə diz çöküb ağladı. Qürurla yox – sükutla. Daxildəki bütün divarlar uçdu. Həmin divarlar ki illərlə insanları içəri buraxmamışdı.
Sonralar o bazarlarda görünürdü – başı aşağı, addımları yorğun. Bəziləri deyirdi: “Bu qadını tanıyıram. Bir vaxtlar yüksəkdəydi.”
Amma artıq o, heç nə demirdi. Çünki indi bilirdi:
Yüksəlmək üçün səsini itirənlər, bir gün insanlıq qarşısında səssizliyə məhkum olar.
Müəllif: Ramil Mehdiyev,Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Siyasi idarəetmə” fakültəsinin tələbəsi, YAP fəalı
/Kanal32.az/